دانش ، نخستين مجله زنان ايران

فاطمه ترکچي
مقدمه:
روزنامه به عنوان يکي از ابزار اطلاع رساني ، جايگاهي ويژه در افزايش سطح آگاهي افراد جامعه دارد. ازاين رو ، بانواني چون خانم دکتر کحال برآن شدند تا با توجه به حضور زنان در عرصه سياست کشور و نقش آنها در دگرگوني هاي سياسي ـ اجتماعي – به ويژه از جريان رژي تا پيروزي انقلاب مشروطه و رويدادهاي پس از آن – ، سطح آگاهي زنان را با چاپ و انتشار مجله ارتقا بخشند. دراين راستا، بي گمان، ايجاد تحرک و تحول در انديشه زن ايراني وآموزش و پرورش وي به عنوان رکن مؤثر خانواده – همسر ومادر – که در نهايت سرنوشت جامعه به بينش وکارکرد اجتماعي او بستگي دارد، هدف اصلي آنها بوده است.
دانش:
روزنامه يا به بيان درست تر ، مجله دانش ، نخستين نشريه اختصاصي زنان به مديريت خانم دکتر کحال و سردبيري ع . صفوت از 10رمضان 1328ق. تا27رجب 1329ق. در تهران انتشار يافت. اين مجله ، هفته اي يک نوبت در هشت صفحه با قطع رحلي و چاپ سربي منتشر مي گرديد. دانستني است که دانش جز در تهران و ديگر شهرهاي ايران ، در ممالک خارجه نيز منتشر مي شد و گواه آن سرصفحه مجله است که قيمت اشتراک ساليانه در بلاد خارجه را 7 فرانک اعلام کرده است . مضمون آن، اجتماعي ـ اخلاقي بود و موضوعاتي چون : علم خانه داري ، بچه داري و شوهرداري را در برمي گرفت . دکترکحال در پيشگفتار اولين شماره ، منظور از چاپ وانتشار مجله را «تحصيل اخلاق حسنه خانم هاي محترمه» بيان مي کند. البته دانش، خود را «مفيد به حال دختران و نسوان» مي دانست و با توجه به اطلاعات ارزشمند پزشکي که در اختيار خوانندگان ويژه خود قرار مي داد ، آنان را هر چه بيشتر مجذوب مي نمود.
دکترکحال ، همسر حسين خان و آن گونه که خود مي گويد : … صبيه مرحوم ميرزا محمد حکيم باشي جديدالاسلام بود. اين نخستين بانوي روزنامه نگار ايراني ، اجدادي يهودي داشت که ساکن همدان بودند . وي به دليل انجام فعاليت هاي اجتماعي نزد ميسيونرهاي آمريکايي که در ايران به امور خيريه مي پرداختند ، پزشکي آموخت و از سوي آنان اجازه يافت به مداواي بيماران بپردازد پس ، بدان روي که چشم پزشک بود و با مباحث پزشکي آشنايي داشت ، مقالاتي دراين زمينه ـ مانند حفظ الصحه هنگام شيوع و با و سرماخوردن اطفال منتشر کرد . از نمونه هاي جالب توجه در اين زمينه آنجا است که مي نويسد : « چيزي که بسيار اهميت دارد ، در خصوص اطفال اين است که بايد کمال مواظبت را در حفظ دندان هاي آنها بنمايند . گمان نکنيد که [ با ] کرم خوردگي دندان فقط درد دندان عارض آنها مي شود، بلکه اسباب خرابي مزاج او [ نيز ] مي شود . دندان که فاسد شد ، … سردرد و سقوط اشتها و بي خوابي و نداشتن ميل به کار و شغل و بالمال تمام حالات ما فاسد خواهد شد .
از آنجا که تربيت نسوان و دوشيزگان و تصفيه اخلاق زنان هدف مستقيم دانش به شمارمي آمد ، با چاپ مطالبي مانند : «خطاب به دوشيزگان » و «کلمات حکمت آميز » به آموزش و پرورش آنان همت مي گمارد و سوادآموزي و تحصيل علم را امري واجب براي زنان بر مي شمرد . در يکي از مقالات مجله چنين آمده است که : خانم نجيبه محترمه اگر سواد ندارد بايد فورا” در پي تحصيل سواد برآيد و درس بخواند . زيرا زن بي سواد صاحب عقل و تميز نخواهدشد و اگر سواد دارد بايد بيشتر اوقات خويش را مصروف روزنامه خواندن نمايد . به جهت اين که کسي که روزنامه مي خواند همه چيز مي داند.
برخي از عناوين مندرجات دانش در شماره هاي مختلف سال اول بدين شرح است :
تجربه گرانبها است
طريقه غذا دادن اطفال
خطاب به دوشيزگان
رسم شوهرداري
اخطار به مديره هاي مدارس
دايه از مادر مهربان تر نمي شود حفظ الصحه هنگام شيوع وبا
دلالي نکاح
شوهرکردن خانم جوان به مرد کامل
حفظ الصحه زنان
اعلان تبريک بهار
عروسي هاي ممالک خارجه
آگهي هاي تجاري و اعلان هايي که در صفحات مياني چاپ مي شد و همچنين داستان هايي که بيشتر ترجمه رمان ها يا مطايبات خارجي بودند و براي تفريح و تفنن بانوان در پاورقي درج مي گرديد، از ديگر جنبه هاي جالب توجه مجله به شمار مي رود .
جاي تأسف آن که به رغم مطالب ارزشمند دانش، تنها هشت شماره آن موجود است که همراه با « روزنامه شکوفه » براي نخستين بار در پاييز 1377ش. توسط کتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران به چاپ رسيد.
پي نوشت:
1- نام سردبير ، تنها در شماره هاي 2 و3 مجله آمده است.
2- محمد صدرهاشمي، تاريخ جرايد و مجلات ايران ، ج2 اصفهان : کمال 1363 ، چ.2 ص.267
3 – همان ، ص.267
4 – روزنامه دانش ، ش.1 ، س.1 ( 10 رمضان 1328ق. ) ، ص.1
5 – همان ، ص.1
6 – همان ، ص.2
7 – همان ، ص.1
8 – همان ، ص.2
9 – ادوارد براون، تاريخ مطبوعات و ادبيات ايران در دوره مشروطيت ، ج.2 ، ترجمه : محمد عباسي ، تهران : کانون معرفت 1337 ، ص 168 و همچنين ، پوران فرخ زاد ، کارنماي زنان کاراي ايران از ديروز تا امروز تهران ، قطره، 1381 ، ص.666
10 – جعفرخمامي زاده، روزنامه هاي ايران از آغاز تا سال 1329 تهران : اطلاعات 1380